Ogłoszenie testamentu - procedura

Przeprowadzenie wszystkich spraw związanych z dziedziczeniem wymaga postępowania według ściśle określonych zasad. Zanim spadkobiercy będą mogli wejść w posiadanie przeznaczonej im części masy spadkowej, konieczne jest ogłoszenie testamentu. Wraz z ujawnieniem listy osób uprawnionych do objęcia spadku, a w razie takiej potrzeby również z ich odnalezieniem, mogą pojawić się różnego rodzaju roszczenia, np. związane z dążeniem do wykluczenia niektórych osób z grona spadkobierców, wystąpieniem o zachowek czy wejściem do grona spadkobierców innych osób wskutek złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Procedura ogłoszenia testamentu musi odbyć się w kancelarii notarialnej albo w sądzie. W zależności od wybranej drogi będzie ona wyglądała nieco inaczej, choć jej następstwa prawne będą w obu przypadkach identyczne. Przyjrzyjmy się bliżej temu, jak kształtują się kwestie związane z dziedziczeniem testamentowym i samym ogłoszeniem testamentu.

​Co trzeba wiedzieć o procedurze ogłoszenia testamentu?

Dziedziczenie testamentowe oznacza, że majątek spadkodawcy będzie rozdysponowany na podstawie sporządzonego testamentu i odbędzie się na innych zasadach niż dziedziczenie ustawowe opisane w Kodeksie cywilnym. W takim przypadku osobami uprawnionymi do otrzymania określonych elementów majątku testatora lub udziałów w nim będą ci, którzy zostali wymienieni w testamencie, niekoniecznie osoby spokrewnione ze spadkodawcą. Warto jednak pamiętać, że przy dziedziczeniu testamentowym zstępni testatora, tj. jego dzieci, wnuki lub prawnuki, a także małżonek oraz rodzice, jeśli zostaną pominięci w testamencie lub ich udziały zostaną zmniejszone, mogą domagać się wypłacenia zachowku.

Zgodnie z przepisami testament może być spisany w różnych formach, jednak najpopularniejszy jest testament notarialny, holograficzny, czyli sporządzony odręcznie przez testatora i przez niego podpisany oraz allograficzny, tj. taki, który sporządzono w obecności urzędnika (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, a także starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy albo kierownika urzędu stanu cywilnego) oraz dwóch świadków. Przewidziany przez prawo testament szczególny może być sporządzony tylko w specyficznych okolicznościach i w praktyce pojawiają się niezwykle rzadko.

Wraz z otwarciem spadku, czyli śmiercią testatora pozostawiony testament powinien być otwarty, a następnie wykonany. Otwarcie testamentu może nastąpić zarówno w sądzie, jak i w kancelarii notarialnej. Warto pamiętać, że osoba, która jest w posiadaniu testamentu, po dowiedzeniu się o śmierci testatora jest zobowiązana do przekazania dokumentu notariuszowi lub sądowi wraz ze stosownym wnioskiem. Razem z testamentem musi być przedstawiony dowód, który potwierdzi śmierć testatora. Może to być wystawiony przez Urząd Stanu Cywilnego akt zgonu, ale również orzeczenie sądowe o stwierdzeniu zgonu albo o uznaniu za zmarłego.

W przypadku korzystania z drogi sądowej testament musi być złożony w tzw. sądzie spadku, czyli sądzie rejonowym, który jest właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania testatora, a jeśli jest nieznane, to dla miejsca, gdzie znajduje się majątek lub jego część. Jeśli miejsca te są również niemożliwe do ustalenia, właściwym sądem będzie sąd rejonowy w Warszawie.​

Zarówno w przypadku postępowania sądowego związanego z odczytaniem testamentu, jak i złożeniem testamentu u notariusza można jednocześnie wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. W przypadku korzystania z usług notariusza będzie się to jednak wiązało z wymogiem jednoczesnego stawiennictwa osób uprawnionych do dziedziczenia oraz ich pełną zgodą co do udziałów w spadku i grona spadkobierców.

Jak wygląda otwarcie testamentu?

Samo otwarcie i odczytanie testamentu przebiega jawnie, choć ani sąd, ani notariusz nie mają obowiązku samodzielnie zawiadamiać zainteresowanych o fakcie otwarcia testamentu. Przy składaniu wniosku o odczytanie testamentu można jednak złożyć odpowiednią wzmiankę, która pozwoli na otrzymanie informacji o wyznaczonym terminie odczytania. W przypadku kancelarii notarialnej takie ustalenia są zwykle załatwiane przy okazji przekazywania testamentu i dokumentów poświadczających zgon.

Z otwarcia testamentu jest sporządzany protokół, w którym określa się stan dokumentu, a także datę złożenia i sporządzenia testamentu. Na samym dokumencie umieszcza się również wzmiankę o dacie otwarcia oraz ogłoszenia. Podane w nim są również dane osoby, która złożyła testament. Po ogłoszeniu testamentu notariusz albo sąd zawiadamiają osoby, których testament dotyczy o fakcie jego istnienia, w przypadku notariusza informacja taka jest również przesyłana do sądu.

Procedura otwarcia testamentu ma szczególne znaczenie dla testamentów własnoręcznych, ponieważ zabezpiecza dokument przed zniszczeniem czy ukryciem. Choć jest konieczna również w odniesieniu do testamentów notarialnych, to zwłaszcza w przypadku wpisania testamentu do notarialnego Rejestru Testamentów, nie jest aż tak ważna, ponieważ w takich okolicznościach łatwy do ustalenia jest zarówno fakt sporządzenia testamentu, jak i jego dokładna treść.​

Ogłoszenie testamentu ma ważne skutki prawne. W postępowaniu sądowym wiąże się z tym, że sąd bada, kto należy do grona spadkobierców. Oznacza również rozpoczęcie biegu okresu przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku, a także roszczeń spadkobierców o zmniejszenie zapisu zwykłego oraz polecenia. Z chwilą ogłoszenia testamentu potencjalni spadkobiercy mogą też składać oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nabywanego na mocy testamentu. Uprzednie ogłoszenie testamentu jest również warunkiem wystąpienia do sądu o stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskanie notarialnego poświadczenia tego faktu. Ujawnienie testamentu pozwala również na podejmowanie działań podważających jego ważność.